नेपाली समाजमा चाडपर्वहरू केवल धार्मिक कर्मकाण्ड मात्र होइनन्, ती हाम्रो संस्कृति, इतिहास र पारिवारिक सम्बन्धको जरा हुन्। श्रावण शुक्ल पूर्णिमा का दिन मनाइने जनै पूर्णिमा र रक्षा बन्धन दुईवटा महत्वपूर्ण पर्व हुन् जसले आत्मशुद्धि, ज्ञान, दाजुबहिनीबीचको सम्बन्ध र सामाजिक एकतालाई प्रतिनिधित्व गर्छ।

यस लेखमा हामी जनै पूर्णिमा र रक्षा बन्धनको धार्मिक महत्व, परम्परा, विधि, सामाजिक प्रभाव, र प्रवासी नेपालीहरूले कसरी मनाउँछन् भन्ने विषयमा विस्तृत जानकारी प्रस्तुत गर्नेछौं। साथै, Nepali Matrimony in USA (जस्तै: merojivansathi.com) जस्ता सेवाहरूले पारिवारिक र सांस्कृतिक सम्बन्धलाई कसरी मजबुत बनाइरहेका छन् भन्ने कुरामा पनि चर्चा गरिनेछ।

जनै पूर्णिमा के हो?

जनै पूर्णिमा हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको विशेष पर्व हो जसलाई “ऋषि तर्पणी” पनि भनिन्छ। यस दिन विशेष गरी ब्राह्मण, क्षेत्री लगायत वैदिक परम्परामा विश्वास राख्नेहरूले पुरानो जनै (यज्ञोपवित) फेर्दछन्।

जनै तीनवटा सूतोको मिलन हो, जसले ब्रह्मा, विष्णु र महेशको प्रतीक मानिन्छ। यो पर्व आत्मशुद्धि, धार्मिक अनुशासन र व्रतको माध्यमबाट ज्ञानप्राप्ति गर्ने दिन हो।

जनैको महत्व र प्रकार

जनै अर्थात् यज्ञोपवित, हिन्दू पुरुषको दोस्रो जन्मको प्रतीक हो। यसलाई:

• बाँया काँधबाट देब्रे कुहिनो मुनि लगाइन्छ।
• तीनवटा डोरा हुन्छन्, जसले त्रिगुण – सत, रज, तम – लाई जनाउँछन्।
• यो संस्कार विशेष गरी उपनयन संस्कार पछि मात्र गरिन्छ।

जनै केवल एक धार्मिक धागो मात्र होइन, यो नैतिकता, आत्मसंयम र सामाजिक कर्तव्यको याद दिलाउने वस्तु हो।

जनै फेर्ने विधि (उपाकर्म संस्कार)

श्रावण शुक्ल पूर्णिमाको दिन, बिहान नुहाएर पूजा गर्ने, ऋषि तर्पण गर्ने र नयाँ जनै फेर्ने परम्परा छ।

मुख्य विधि:

• बिहान “स्नान” गरिन्छ – एक किसिमको औषधीय जडीबुटी मिसाइएको पानीमा नुहाइन्छ।
• ऋषिहरू (सप्तऋषि) लाई तर्पण दिइन्छ।
• पुरानो जनैलाई मन्त्र पढेर जलमा विसर्जन गरिन्छ।
• नयाँ जनै धारणा गरिन्छ।
• मन्त्र: “यज्ञोपवीतं परमं पवित्रं…”

रक्षा बन्धन के हो?

रक्षा बन्धन एक स्नेह र सुरक्षाको पर्व हो, जहाँ बहिनीले दाजुलाई राखी बाँध्छे र उसको दीर्घायुको कामना गर्छे। बदलीमा, दाजुले जीवनभर उसलाई सुरक्षा, माया र समर्थन दिने वाचा गर्छ।

यो पर्वले दाजु–बहिनीबीचको अमिट सम्बन्ध झल्काउँछ। रक्षा बन्धन भनेको केवल राखी बाँध्ने होइन, एक–अर्काप्रति कर्तव्य सम्झाउने पर्व हो।

जनै पूर्णिमा र रक्षा बन्धनको सम्बन्ध

यी दुई चाड एउटै दिन पर्नुको पछाडि गहिरो धार्मिक कारण छ। पुराण अनुसार, देव–दानव युद्धमा, इन्द्रको सुरक्षाका लागि उनकी पत्नी इन्द्राणीले रक्षा सूत्र बाँधिन। त्यसैबेलादेखि राखी बाँध्ने परम्परा सुरु भएको हो।

त्यसैगरी, जनै पूर्णिमा ब्राह्मणहरूको लागि पवित्रता र ज्ञानप्राप्तिको दिन हो। यी दुई चाड एकअर्कासँग मिलेर आत्मिक–पारिवारिक–सामाजिक सम्बन्धहरू बलियो बनाउने काम गर्छन्।

विभिन्न समुदायहरूमा मनाउने तरिका

नेवार समुदाय (गुँपुन्हि):

– यसलाई “क्वाती खाने दिन” पनि भनिन्छ।
– क्वाती: नवविध धान (कचौरा) मिलाएर बनाइने झोलयुक्त तरकारी।

तामाङ, मगर, लिम्बू:

– परम्परागत जनै होइन, तर सामाजिक एकता र खानपिन केन्द्रित उत्सवका रूपमा मनाइन्छ।

मधेशी समुदाय:

– रक्षा बन्धनलाई राखी पर्वका रूपमा मनाइन्छ।

धर्मग्रन्थ र कथा

महाभारत अनुसार, श्रीकृष्णले द्रौपदीलाई रक्षा गर्न रक्षा सूत्र बाँधिदिएका थिए।
– स्कन्द पुराण र विष्णु पुराणमा पनि रक्षा बन्धनको उल्लेख पाइन्छ।
– पुराण अनुसार, रक्षा सूत्र बाँध्नाले नकारात्मक शक्ति हट्छ, र व्यक्तिमा आत्मबल बढ्छ।

आधुनिक सन्दर्भ: विदेशमा जनै पूर्णिमा र रक्षा बन्धन

आजको प्रवासी पुस्ताले पनि यस्ता चाडहरूलाई मन, संस्कृति र समुदायसँग जोड्न प्रयोग गर्दैछन्।

अमेरिकामा नेपालीहरूले कसरी मनाउँछन्?

– Nepali temples (जस्तै: Hindu Cultural Center, Fairfax) मा सामूहिक पूजा
– Zoom/Video Call मार्फत राखी बाँध्ने र दाजु–बहिनी मिल्ने
– New York, Texas, California मा सामूहिक भेटघाट, क्वाती भोज

Nepali Matrimony USA र चाडको सम्बन्ध

चाडपर्वले केवल भावना मात्र होइन, मानिसहरूलाई जोड्ने माध्यम पनि हो। आजकल प्रवासी नेपालीहरू आफ्नो जीवनसाथी पाउन अनलाइन Matrimony साइटहरूको सहारा लिन्छन्।

merojivansathi.com को भूमिका

• अमेरिकामा नेपाली समुदायका लागि विश्वासिलो जीवनसाथी खोजी मंच
• यस्ता पर्वहरूको माध्यमबाट संस्कृति, जातीय समानता र पारिवारिक मूल्यहरूको प्रचार
• रक्षा बन्धन, जनै पूर्णिमा जस्ता पर्वहरूमा परिवारको महत्व र साथीको खोजी अझ सान्दर्भिक बन्छ

👉 यदि तपाईं अमेरिकामा हुनुहुन्छ र नेपाली जीवनसाथी खोजिरहनुभएको छ भने, merojivansathi.com तपाईंका लागि उपयुक्त प्लेटफर्म हुन सक्छ।

वैज्ञानिक र सामाजिक पक्ष

जनै फेर्दा प्रयोग गरिने जडीबुटी र स्नान विधिले शरीरलाई शुद्ध गर्छ।
– क्वातीमा पाइने प्रोटिनले शरीरलाई तन्दुरुस्त बनाउँछ।
– रक्षा सूत्र मनोवैज्ञानिक सन्देश हो – “म तिमीलाई सधैं समर्थन गर्छु।”

समापन

जनै पूर्णिमा र रक्षा बन्धन केवल चाड होइनन्, ती हाम्रो धर्म, संस्कृति, सम्बन्ध र अस्तित्वसँग गहिरो सम्बन्ध राख्ने पर्वहरू हुन्। प्रवासी जीवनमा यी चाडहरूले न्यानोपन, पहिचान र सह–अस्तित्वको झल्को दिन्छन्।

आज, आधुनिक टेक्नोलोजी (जस्तै merojivansathi.com), र Matrimony culture को विकाससँगै, यस्ता चाडहरूले जीवनसाथी, परिवार र समाजलाई अझ नजिक ल्याइरहेका छन्।